Naast het overbrengen van leerstof bestaat onze job er ook uit om de voorwaarden te creëren voor een context waarin die leerstof ook kan binnenkomen bij leerlingen, waarbij ze ontvankelijk kunnen zijn voor wat we te bieden hebben en er graag zelf mee aan de slag gaan.
Je kan daar op verschillende manieren op inzetten, en dat is ook waar de 10 praktijkprincipes die motiveren, inspireren én werken uit het boek Leerbereidheid van leerlingen aanwakkeren richting in geven.
Soms zitten er leerlingen in je klas die weinig gemotiveerd lijken voor wat je aanbrengt en heeft dat niets met jouw didactische, relationele en pedagogische kwaliteiten te maken.
Vaak hebben ze in een al dan niet ver verleden vervelende schoolse ervaringen opgedaan en spelen die op dit moment in de klas nog steeds mee.
Lennert gedraagt zich in de les aardrijkskunde in het beste geval afstandelijk, soms erg vervelend. Het beeld dat Lennert heeft van de huidige leraar aardrijkskunde, meneer Verheyen, is sterk vertroebeld door ervaringen van onrechtvaardig behandeld geweest te zijn door een vorige leraar aardrijkskunde. Dat heeft meneer Verheyen niet verdiend, maar het heeft wel invloed. Ondanks al zijn pogingen om Lennert bij de les te betrekken, ervaart hij terughoudendheid of onverschilligheid bij Lennert.
Kira heeft zich vorig jaar tijdens de les Frans in het vijfde studiejaar belachelijk gemaakt gevoeld toen ze stuntelde bij de uitspraak van haar eerste Franse woordjes. De juf schoot in de lach en dat was het signaal voor de hele klas om in lachen uit te barsten. Kira is erg voorzichtig en faalangstig geworden in de les Frans. De juf van het zesde studiejaar begrijpt het niet als Kira al meteen zegt 'Ik kan dit toch niet', want Kira heeft volgens de juf wel de capaciteiten.
Vroegere negatieve schoolse ervaringen van bijvoorbeeld onrechtvaardig behandeld worden, van falen, van uitgesloten worden, enzovoort, kunnen sterke invloed uitoefenen op de huidige motivatie van een leerling.
Gelukkig kunnen we daar als leraar wel weer positieve invloed op uitoefenen.
Door gericht en erkennend te gaan luisteren naar wat leerlingen hebben meegemaakt in hun schoolcarrière kunnen kleine mirakels gebeuren. Erkennend luisteren is een specifieke manier van actief luisteren waarbij erkenning wordt gegeven voor inspanningen en (negatieve) gevoelens die uit het verhaal van de ander op te maken zijn.
De juf van Kira, juf Annemie, doet tijdens de middagpauze een babbeltje met haar. Ze vraagt Kira hoe ze erbij komt dat ze denkt dat ze Frans niet kan. Kira laat niet meteen het achterste van haar tong zien, maar omdat juf Annemie op een betrokken en respectvolle manier verder vraagt, begint Kira te vertellen over haar ervaringen van vorig jaar.
Juf Annemie weet zich echt in te leven in Kira en zegt dat ze denkt dat het voor Kira een verschrikkelijk moment moet geweest zijn toen ze zo moedig probeerde om voor de eerste keer Franse woordjes uit te spreken en dat iedereen rond haar, ook de juf, daar mee moesten lachen. Kira huilt. Even voelt ze weer hoe klein ze zich toen voelde en hoe boos ze ook was op de juf, maar dat niet durfde zeggen. Maar doordat juf Annemie haar lijkt te begrijpen, komt er ook opluchting. Wanneer juf Annemie op deze manier erkenning gegeven heeft voor wat Kira heeft ervaren, neemt ze het ook even op voor haar collega: ‘Ik denk dat juf Nicole van het vijfde jaar nooit de bedoeling gehad heeft om je uit te lachen, want ik ken haar als iemand die echt het beste wil voor haar leerlingen, maar het is bij jou wel zo overgekomen en dat heeft jou veel pijn gedaan, en wat bang gemaakt om opnieuw uitgelachen te worden in de les Frans, niet?’ Kira beaamt. Het gesprekje gaat nog even verder en gaat ook nog even over andere zaken. De volgende les Frans gebeurt er een klein mirakel: Kira steekt haar vinger op om te antwoorden in het Frans.
Meneer Verheyen van aardrijkskunde is gepassioneerd met zijn vak bezig en slaagt er meestal heel goed in om zijn leerlingen mee te krijgen. In contact met Lennert zit hij echter met zijn handen in het haar. Meneer Verheyen heeft al wel eens geprobeerd om een gesprekje aan te gaan, maar weet niet goed hij best reageert als Lennert het gesprek afblokt. De relatie zit blijkbaar niet goed. Hij deelt zijn zorg met de leerlingenbegeleider. De leerlingenbegeleider nodigt Lennert uit voor een gesprek. Hij vertelt dat meneer Verheyen zich zorgen maakt over hoe Lennert zich voelt tijdens zijn lessen en dat meneer Verheyen verteld heeft dat hij blijkbaar niet de goede persoon voor Lennert is om daarover te babbelen maar dat hij Lennert hierbij ook niet in de kou wou laten staan en daarom de leerlingbegeleider heeft aangesproken. Lennert is verrast door de zorg van meneer Verheyen. Hij geeft toe dat hij meestal niet wil meewerken in de les aardrijkskunde en af en toe wel eens vervelend doet. Hij begrijpt dat eigenlijk zelf niet zo goed, want eigenlijk heeft meneer Verheyen niets verkeerds gedaan. In de stilte die de leerlingbegeleider hier bij laat, komen er bij Lennert plots herinneringen op aan iets wat jaren geleden gebeurde. De leraar aardrijkskunde heeft hem toen een toets afgenomen en een nul gegeven omdat er een spiekbriefje onder zijn bank lag. Dat briefje was echter niet van Lennert, maar van een medeleerling. De leraar heeft Lennert ook achteraf nooit willen geloven en voor Lennert was dat nog veel erger dan de nul op de toets. Zijn vertrouwen in die leraar aardrijkskunde is toen erg beschadigd. Bij pubers is het niet vreemd dat dit geknakte vertrouwen zich is gaan nestelen, dat het kwaadheid heeft opgeroepen die niet alleen op die leraar aardrijkskunde, maar bij wijze van spreken op de hele school is gericht geweest. Het was toen inderdaad een heel moeilijk jaar geweest. Lennert was zich doorheen de jaren niet meer bewust van de koppeling tussen dat voorval en zijn gedrag bij meneer Verheyen. Maar omdat de leerlingenbegeleider alsnog erkenning wist te geven voor deze ervaring van onrecht, veranderde het gedrag van Lennert in de les aardrijkskunde meteen. Hij is zich zelfs gaan verontschuldigen bij meneer Verheyen, maar wat het belangrijkste is: hij kan zich weer gemotiveerd voelen voor wat de leraar te bieden heeft.
Erkennend luisteren is een ongelooflijk krachtige vaardigheid die je op verschillende terreinen kan gebruiken. In dit artikel wordt gedemonstreerd hoe erkennend luisteren ervoor kan zorgen dat vroeger opgedane demotiverende ervaringen weer omgebogen kunnen worden.
Erkennend luisteren hoeft zeker niet altijd over vervelende ervaringen te gaan. Het is in essentie eigenlijk de belangrijkste vaardigheid om echt contact te maken, om relaties sterker te maken en iedereen met een beetje inlevingsvermogen kan het leren.
Maarten Van de Broek, www.vonkenvisie.be